Is de aanleiding voor ons bezoek aan het museum De Pont de solo-tentoonstelling van Monster Chetwynd, dan loont het zeker ook de moeite even aandacht te besteden aan de andere tentoonstellingen. Zo zijn er in dit prachtige museum de werken uit de eigen collectie te zien van de Britse kunstenares Tacita DEAN. Meer dan de moeite!
TACITA DEAN
Tacita Dean (Canterbury, 1965) behoort, samen met kunstenaars als Gillian Wearing, Steve McQueen en Sam Taylor-Johnson, tot de generatie van Britse film- en videokunstenaars die mede door de komst van nieuwe, digitale technieken de uitdaging aangaan om de filmische mogelijkheden en eigenschappen als het ware opnieuw te ontleden. Ook in het werk van Tacita Dean zijn verwijzingen naar de praktijk en de traditie van de film herkenbaar, terwijl zij tegelijkertijd nieuwe narratieve en associatieve mogelijkheden ontwikkelt.
Al ruim twintig jaar wordt Tacita Dean door De Pont gevolgd. In 1998 kreeg ze een solotentoonstelling in het museum en werden twee 16mm films toegevoegd aan de vaste collectie: Disappearance at Sea (Cinemascope) uit 1996 en Der Jungbrunnen (1998). In 2004 volgde een overzichtstentoonstelling.
Dat het werk van Tacita Dean divers is, blijkt uit de zes werken die De Pont tussen 2001 en 2015 verwierf, waaronder foto’s, gravures, tekeningen, een lithoprint en nog een 16mm film: Michael Hamburger (2007). Voor het eerst toont De Pont nu in de Nieuwe Vleugel een grote selectie van de werken van Tacita Dean uit de vaste collectie.
Naast films en foto’s maakt Tacita Dean tekeningen, die zij in onderlinge samenhang presenteert. Ze zijn met kalk op schoolbord gemaakt en hebben zowel de functie van storyboard als van still, van vastlegging achteraf. Zo legt een schoolbordtekening in Der Jungbrunnen het verband met Lucas Cranach’s gelijknamige schilderij uit 1546.
Kenmerkend voor Dean is ook haar aandacht voor de relatie tussen beeld en geluid. In Disappearance at Sea I is het geluid van de vuurtoren een dragend element achter de beelden, waarbij de waarneming van dat geluid ook voor de kijker van realiteit naar verbeelding lijkt te verschuiven.
_______________________________________________________________________________________
Tacita Dean ga je groots en meeslepend ten onder
In weemoedige filmscripts laat Tacita Dean tragedies elkaar opvolgen, en zakken de avonturiers anoniem weg in een grijs verleden.
Sandra Smets – NRC, 27 september 2019
Het verlangen naar een groots en meeslepend leven kan tot heldendaden leiden, die met eerbied doorverteld worden. Maar het kan natuurlijk ook verkeerd aflopen. Dat laatste overkwam Donald Crowhurst, een Britse amateurzeiler. Gedreven door een wanhopig verlangen tot een grootse daad voer hij in 1968, slecht voorbereid, weg voor een zeilrace rond de wereld. Ergens op de oceaan liet hij het leven.
Vanwaar dit verlangen naar grootse daden? Waarom is voor sommige mensen de menselijke maat zo benauwend? Een mogelijk antwoord biedt de Britse kunstenaar Tacita Dean, die de dramatische schoonheid van het sublieme tot kunst verheft. Zelf veilig verblijvend op het atelier, schetst ze met foto en film histories waarin drama en avontuur mensenlevens overstijgt.
Weggewassen kleur Dat is de rode draad in haar tentoonstelling in de Pont, dat haar al jaren volgt en met enkele werken uit de eigen collectie een mooie solo-presentatie samenstelde. Zo is er bijvoorbeeld een installatie met foto’s en tekeningen te zien over een Australisch meisje dat in 1928 als verstekelinge de oceaan overstak, en Deans film over Crowhurst uit 1996. Die leverde haar een nominatie voor de Turner Prize op. Sindsdien werkt ze aan een oeuvre dat uit een andere tijd lijkt te stammen.
Haar films zijn 16 mm en haar foto’s zwart-wit, alsof de tijd de kleur heeft weggewassen. uit een andere tijd lijkt te stammen. Haar films zijn 16 mm en haar foto’s zwart-wit, alsof de tijd de kleur heeft weggewassen.
Haar benadering leunt nogal zwaar op nostalgie, kantje boord soms, maar ze doet dat voorzichtig – circumnavigation zouden de Britten haar omtrekkende bewegingen kunnen noemen: het blijven subtiele associaties. Eerder abstract dan documentair. Historische foto’s of documenten vult ze aan met eigen tekeningen om deels fictieve verledens te schetsen. Daarbij schetst ze vaak letterlijk: een vijfdelig fotowerk van een rotslandschap vulde ze met tekenlijnen en mythologische namen in de kantlijn. Hierapolis lijkt er te staan gekrabbeld, Temple of Ploutonion. Ash Clouds, schreef ze bij de wolken die ze er zelf boven tekende, de lucht zwaar makend.
Inwisselbaar leed en levens
Zulke gedachten schreef ze ook op de foto’s van de serie The Russian Ending, een titel die niet verwijst naar de blije afloop van veel films maar juist de tragische. Speciaal voor de Russische markt werden begin vorige eeuw films ook wel voorzien van een ongelukkige einde. Dean verzamelde twintig foto’s van rampen die ook uit die tijd lijken te stammen – ontploffingen, oorlogsgebieden, ingestorte bruggen. Camera angle schreef ze erop, final scene. Zo vormen de twintig foto’s een weemoedig filmscript over elkaar opvolgende rampen, een perpetuum mobile van inwisselbaar leed en levens. Anoniem zakken de gefotografeerden weg in een grijs verleden, klein in vergelijking met de eeuwigheid waar sommigen naar streefden. All lost, schreef Dean op de foto van een scheepsramp.
Maar het mooist van dit alles is toch dat ene werk over zeezeiler Crowhurst, Disappearance at Sea. Het is een 16mm-film, een techniek die niet meer van onze tijd is, waardoor dit voelt als een monument voor een overledene. Dean filmde binnen in een vuurtorenlamp, die ronddraait, en waarin het zeelandschap reflecteert.
We zien de ronddraaiende lamp, de zee, en horen het geratel van de filmprojector. Meer is het niet. Het geluid is de enige actie, waardoor het beeld van de rimpelloze zee wordt versterkt. Deze zo stille zee heeft Crowhurst opgenomen en geeft hem niet meer terug.
Juist die stilte, met tegelijk de ritmische beweging, en de ondergaande zon, maken het een zeer klassiek monumentaal beeld. Groots en meeslepend is het inderdaad, waar Crowhurst zo naar verlangde. Dean laat zien dat zulke verlangens gelukkig ook via de kunst gestalte kunnen krijgen. Zonder dat iemand daarvoor het leven hoeft te laten.